Pirosmani in Galerie Beyeler

Kunstgeschiedenis Algemeen, Oost-Europese kunst /

Medio november 2023 bezocht ik Galerie Beyeler in Basel. Het was een langgekoesterde wens dit befaamde Zwitserse museum aan te doen. Een waar feest daar te zijn! Het museum ligt prachtig gelegen aan de rand van Basel in Riehen en was makkelijk bereikbaar via Openbaar Vervoer. De herfsttooi van de knalrode, oranje en gele bladeren aan diverse soorten bomen rondom de ingang was betoverend. De oprichter van het museum, Ernst Beyeler (1921-2010) bleek een passie voor bomen te hebben gehad. Het zingt ook vandaag nog artistiek na. Mmm! Ik voelde me meteen thuis.

 

 

Het moderne museumgebouw zelf lag er eveneens schitterend bij en pronkte als een sjiek juweel in haar lieflijke omgeving. Het is ontworpen door de Italiaanse architect Renzo Piano (1997) in nauwe samenwerking met opdrachtgever en collectioneur Ernst Beyeler. Eenmaal aangeland in de ruime ontvangsthal, de jas opgeborgen en wel, kon ik eindelijk iets van de vaste collectie zien in de tentoonstelling “Von Cézanne bis Tillmans”. De expositie was met smaak ingericht is. Bijna nergens heb ik moderne kunst zo mooi zien hangen. Kunst wordt hier op waarde geschat.  

 

 

Ook de vistas vanuit het museum bekoorden me. Als bij Kröller-Müller in Otterlo (NL) en het Louisiana Museum in Humlebaek (DK) heeft de architect een fraaie balans tussen binnen en buiten gecreëerd. Door de vele glaswanden, houd je contact met de natuur buiten terwijl je binnen langs kunstwerken wandelt. Zo heb je in Galerie Beyeler plots zicht op de aangelegde waterlelievijver die aan het museum grenst. Onwillekeurig herinnert deze vijver aan Monets tuin in Giverny. Is de aanleg ervan een ode aan Giverny of een feestelijk eerbetoon aan een collectie item van deze gave Franse impressionist? Natuurlijk verrassen beelden van de befaamde Zwitserse beeldhouwer Alberto Giacometti (1901-1966) altijd. L’homme qui marche, daar is hij weer! Prachtig!

Pirosmani en Malevich

Na een koffiebreak in een ander pand op het terrein, bezocht ik de tentoonstelling van de Georgische kunstenaar Niko Pirosmani (1862-1918) in Beyelers galerie. Deze kunstenaar wordt tegenwoordig als het relatief onbekende artistieke wonder en de trots van Georgië beschouwd. Als kunsthistoricus specialiserend in Russische kunst, was ik nieuwsgierig nader kennis te maken. Hoewel hij aan tentoonstellingen van de Russische avant-garde had meegedaan, heeft zijn werk pas recentelijk aandacht gekregen. In de Westerse kunstgeschiedenis werd hij tot voor kort genegeerd. Op welk een unieke wijze, treffend, mysterieus en met eenvoudige middelen heeft hij echter zijn tijd en omgeving vastgelegd: Georgische mensen, landschappen en lokale dieren bij nacht in het bijzonder? Vlot geschilderd, de essentie pakkend, details weglatend!

 

 

De typerende zwarte achtergrond op veel van Pirosmani doeken doet origineel, innovatief alsook vervreemdend aan en roept vragen op. Waarom was zijn palet zo donker en sober? Om vorm en kleur eruit te doen springen? Of werkte deze kunstenaar overwegend ‘s nachts? Kan Pirosmani’s overvloedige zwart van invloed zijn geweest op het belangrijkste schilderij van de 20ste eeuw [aldus Rudy Fuchs], het Zwarte vierkant van collega Kazimir Malevich uit 1915? Tenslotte had Malevich Pirosmani’s werk in 1913 leren kennen, toen ze beiden exposeerden op de Schietschijf-tentoonstelling in Moskou! Klopt Malevich’ bewering dat hij al in 1913 het suprematisme had uitgevonden dan toch?

Hoe dan ook, antedateren of niet, de doordringende neo-primitivistische schilderijen van Pirosmani intrigeren en blijven je bij. Zijn observaties van dieren zijn ontroerend, zijn iconische oog voor een water halende vrouw met kinderschare of bierdrinkende vrouw evenzo. Toch vraag ik me af hoe zijn vormentaal zich ontwikkeld had als er in zijn artistieke ontwikkeling geïnvesteerd was geweest. Pirosmani was vroeg wees, autodidact en moest al jong zijn eigen boontjes doppen. In het kunstenaarschap vindt hij uiteindelijk zijn weg, maar hij sterft in pure armoede.

 

Epiloog

Kunstliefhebbers als Ernst Beyeler die kunstenaars en publiek respectievelijk perspectief en inspirerende momenten bieden, moeten we koesteren! Mijn dag in Galerie Beyeler kon in ieder geval niet meer stuk. Wel wil ik een kritische noot kraken en voor verlaging van entreegeld willen pleiten. Ook een hedendaagse Van Gogh of Pirosmani moet van het museum kunnen genieten toch? Kunst- en cultuur is geen elite aangelegenheid, maar noodzaak voor elke goed functionerende samenleving.

 

Illustraties

    1. Ferdinand Hodler, Grammont na de regen, 1917, Galerie Beyeler, Basel
    2. Wassily Kandinsky, Fuga, 1914, Galerie Beyeler, Basel
    3. Wayne Thiebaud, Twee bussen verf, 1987, Galerie Beyeler, Basel
    4. Giacometti, Gaande man II, 1960, Galerie Beyeler, museum with a view
    5. Claude Monet, Waterlelies, 1916-19, Galerie Beyeler, Basel
    6. Elsworth Kelly, White curves, 2001, Museum Park Galerie Beyeler, Basel
    7. Niko Pirosmani, Beer in maanverlichte nacht, z.j., Nationaal Georgisch Museum, Tbilisi
    8. Kazimir Malevich, Het zwarte vierkant, 1915, Tretyakov Galerij, Moskou
    9. Niko Pirosmani, Bier drinkende vrouw, ca. 1913, Nationaal Georgisch Museum, Tbilisi

  1.  

  1.  

  1.  

  1.  

  1.  

  1.  

  1.  

  1.